Granice w wychowaniu dziecka – ich rola i znaczenie

Istnieją różne style wychowawcze. Istotne jest, aby zachować w nich pewnego rodzaju równowagę, która pozwoli na spełnienie się w roli dobrego rodzica i wychowawcy. Zdarza się, że kompetencje wychowawcze są niewystarczające. Aby wykształcić w dzieciach prawidłowe nawyki i wykształcić pożądane zachowania w określonych sytuacjach potrzeba bardzo wiele pracy. Im dziecko młodsze, tym łatwiej. Im dziecko starsze, a jego niewłaściwe zachowania utrwalone, tym trudniej jest je zmienić.

Sukces wychowawczy odnosi się do znalezienia równowagi między wymaganiami, a wsparciem osób wychowujących. Kompetentny wychowawca potrafi jasno stawiać dzieciom granice tego, co wolno robić, a co jest kategorycznie zabraniane, gdyż przekracza się normy społeczne.

Dziecko, które nie otrzyma jasnego komunikatu, co jest godne akceptacji, a które zachowania są nie do przyjęcia, będzie czuło się zagubione. Poczucie bezpieczeństwa wystąpi dopiero wtedy, gdy dziecku uświadomi się jakie zachowania zawierają się w pojęciu ładu domowego i przedszkolnego, a które ów ład zaburzają. Zadaniem rodzica i wychowawcy jest dostarczenie dziecku takich informacji. W przypadku dzieci w wieku przedszkolnym należy zadbać o to, aby informacje wychodzące od osób wychowujących dziecko były w miarę toż same. Dysharmonia spowoduje zamazanie się granic, dziecko poczuje się zagubione, nie będzie wiedziało komu można zaufać. Jedność oddziaływania wychowawczego jest niesamowicie ważna. Lekceważenie kwestii granic, wychowanie pozbawione ram i reguł (tzw. wychowanie bezstresowe) niesie ze sobą ogromne szkody. Taka sytuacja prowadzi do dysfunkcyjnego funkcjonowania dziecka oraz sięganie przez wychowawców do środków w postaci kary. Taka sytuacja nie może sprzyjać prawidłowemu wychowaniu.

Formułowanie zasad i granic postępowania to zadanie osób dorosłych, które powinno być realizowane wśród przedszkolaków z wyjątkową delikatnością. W przedszkolach często wykorzystuje się kodeksy zachowań przedszkolaka, regulaminy, zbiory zasad. Chodzi o to, by wyraźnie przekazać dziecku informację. Weryfikacja przestrzegania zasad powinna odbywać się stanowczo, ale nie szorstko.

Jak więc wyznaczyć granicę dla dziecka, aby było to dla niego bezpieczne? Otóż należy przestrzegać kolejnych kroków. Po pierwsze należy zrozumieć siebie, co w tej chwili dzieje się we mnie. Po drugie należy zrozumieć dziecko, dlaczego zachowuje się w określony sposób w konkretnej sytuacji. Po trzecie należy wyznaczyć granicę w klarowny sposób i pokazać właściwe zachowanie. Po czwarte należy wskazać dziecku alternatywę. Po piąte należy wykazać się zrozumieniem dla trudności dzieci z przestrzeganiem granic. W momencie stawiania granicy należy być przy dziecku, wspierać go.

W kroku pierwszym chodzi przede wszystkim o to, aby zapytać się siebie, w jakim celu chcę zlikwidować nieodpowiednie zachowanie dziecka, czy po to aby mieć „święty spokój”, czy też po to żeby rozładować swoją złość. W takim przypadku nie osiągniemy naszego celu. Zastanówmy się najpierw, o co nam chodzi? Na czym nam zależy? Co jest dla nas naprawdę ważne w tej sytuacji?

Jeżeli chcemy zrozumieć zachowanie dziecka, musimy zaakceptować dziecko jako osobę, nawet wtedy, gdy jego zachowanie jest nieakceptowalne. Dzieci w wieku przedszkolnym rzadko kiedy zachowują się niewłaściwie intencjonalnie. Trudne zachowania mogą być dla nas oznaką, że: dziecko nie może poradzić sobie z napięciem, przeżywa mocne uczucia upokorzenia, lęku, strachu, wstydu, zdenerwowania, złości itp. Przykładem może tutaj być błaznowanie dziecka, gdy zostanie zapytane o coś czego nie wie. Trudne zachowanie dziecka może być również sygnałem na to, że dziecko próbuje zaspokoić jakąś istotną potrzebę np. akceptacji w grupie rówieśniczej, uznania pani w przedszkolu, czy też rodziców. Czasem dziecko, które czuje się nieakceptowane może chcieć zwrócić na siebie uwagę, nawet jeśli ma być to uwaga negatywna.

Samo wyznaczanie granicy musi być zwięzłe i konkretne. Przekazywany komunikat musi być dla dziecka zrozumiały i pozytywny, aby dziecko rozumiało słuszność określonych wymagań, a nie czuło się tylko podporządkowane władzy rodzica, czy też nauczyciela.

Wielkim wyzwaniem dla nauczyciela w przedszkolu jest zmiana zachowania dzieci zaniedbanych wychowawczo. Wynika to z faktu, iż dzieci takie nie posiadają dobrych wzorców, a złe zachowania mocno się w nich utrwaliły. Zadaniem nauczyciela w takim przypadku, jest powiedzieć stanowczo „NIE” dla złych zachowań, a także cierpliwe
i systematyczne wyjaśnianie konieczności przestrzegania granic. W przypadku, gdy niepożądane zachowania dziecka np. ranią innych, nauczyciel ma obowiązek ochrony innych dzieci a także siebie. By nie powodować zwiększenia agresji u dziecka należy stanowczo przestrzegać metod koniecznie odnosząc się do dziecka z szacunkiem. Drugiego człowieka można nauczyć szacunku tylko wtedy, gdy samemu się go okazuje.

W procesie wyznaczania granic ważne jest to, aby nie dopuścić do zerwania relacji
z dzieckiem. Nawet, jeżeli ustanowimy granice odnosząc się z szacunkiem do dziecka, bardzo możliwe że będzie niezadowolone, będzie się buntować i złościć. Pamiętajmy, że dziecko ma prawo do takich uczuć, a my powinniśmy to zaakceptować, pamiętając o tym, aby nie dawać zgody na niewłaściwe ich wyrażanie. Dziecko wielokrotnie wystawia zarówno rodziców jak i nauczyciela na próbę, czasami bolesną, aby w rezultacie przekonać się, że ma dorosłych po swojej stronie.

mgr Stefania Janczyszyn

Dyr. „Domek Elfów”